De Dag des Heren

Aantekeningen uit Zambia: No 1. Over burengerucht.

Choma, 16 Januari 2011

Denk niet dat het hier op zondag rustig is als je in de buurt van een kerk woont. Schuin aan de overkant is een kerk van UCZ, de United Church of Zambia, een breed georienteerd nationaal Zambiaans protestants kerkgenootschap. Behoudens de eigenlijke kerk bevinden zich op het terrein een creche, een kleermakersopleiding, een computeropleiding, een timmermansopleiding inclusief industrieel machinepark, een cementen baksteenmakerij met betonmolen en ratelende baksteenpers, en een gebouwtje waarin bevlogen gelovigen luidkeels en door elkaar heen in tongen trachten te spreken. UCZ is een kerk van het midden, protestants extremisme mag wel maar niet in het hoofdgebouw. In de openlucht oefent het koor en soms ook de jongeren drumband, niet zelden tegelijkertijd.

Het UCZ / Chodort complex te Choma

Op zondag beperken de activiteiten van deze veelzijdige organisatie zich tot enkele kerkdiensten. Dat begint al vroeg, de eerste dienst vangt om acht uur aan. Daarvoor is er een aanloop met zang of drummen, wat het maar wezen moge.

Het muzikale deel van de godsdienstige gebeurtenissen vertoont een aanzienlijke variëteit. We kunnen, direct op het gehoor, drie opvallende onderscheidingen maken: (1) met of zonder electronische versterking, (2) met of zonder middels electronische apparatuur gemaakte (en versterkte) muziek, en ten slotte, (3) het soort muziek dat ten gehore gebracht wordt: (a) van oorsprong protestantse liederen in de westerse traditie, (b) rumba-achtige muziek of (c) muziek beinvloed door de inheemse tradities.

Dit vereist enige toelichting:

1.   Mega Watt versterkers zijn in ruime mate voorhanden en worden bij voorkeur op maximaal volume benut. Met name de versterkte lage tonen, de bassen, net boven de hoorgrens, zijn honderden meters van de lokatie van de versterkers hoor- en voelbaar.

2.   Het keyboard vervangt en volgt op wat het orgel was in de westerse kerkdiensten. Het keyboard heeft een toetsenbord waarop melodien van liederen of puur instrumentale muziek gespeeld kan worden, het ding kan allerlei andere instrumenten nabootsen en heeft voorgeprogrammeerde ritmes. De laatste eigenschap staat een bespeler toe een liedje te spelen begeleid met een maat naar keuze dat door de machine ten gehore gebracht wordt. Dit instrument kan aangesloten worden op de onder (1) vermelde apparatuur waardoor de ganse buurt kan mee genieten van het boem boem van de ritmesectie en gegarandeerd van elke vorm van gemoedsrust beroofd wordt.

3.   Zeker, alle binnen en voor de kerkdienst gemaakte muziek valt onder de noemer "kerkmuziek." Daar vallen echter verschillende soorten muziek onder. In ons geval kunnen drie hoofdtypen onderscheiden worden. De eerste soort is exotisch (vanuit Zambiaans standpunt) en vindt zijn oorsprong in de christelijke liederenbundels, de gezangenboekjes, die zendelingen en hun verwante organisaties sedert zo'n anderhalve eeuw Zambia binnen brengen. Het tweede soort maakt gebruik van de eigen muziektraditie, bijvoorbeeld in de ritmiek en zang of instrumenten keuze. Het derde type, de rumba-achtige muziek is afgeleid van populaire dansmuziek en werd vooral door "born again" kerkgenootschappen de kerk in gebracht.  De Jezus-houdt-van-rumba muziek wordt niet alleen in de kerk ten gehore gebracht. De muziek wordt veel gedraaid door plaatselijke en landelijke radio-omroepen, heeft een belangrijke plaats binnen de Zambiaanse populaire muziek met geliefde tophits en wordt lokaal op tape, cd-rom en dvd vastgelegd en gedistributeerd. Ook de UCZ kon niet om deze toenemend populaire trend heen.

De leek, religieus of wetenschappelijk, kan op zijn klompen aanvoelen dat de combinatie van deze drie variabelen een behoorlijk groot aantal mogelijkheden oplevert. We willen dan weten welke van deze theoretische mogelijkheden in werkelijkheid voorkomen en zodien, als het kan, met welke frequentie en van welk belang.

De analytisch ingestelde waarnemer kan zich de drie hoofdvariabelen voorstellen als drie assen, elk loodrecht op elkaar staand, die te samen een drie dimensionale ruimte opleveren. In het meest eenvoudige geval houden we het bij een simpel ja of nee voor de electronische versterking en de afrikaanse muziektraditie en drie mogelijkheden voor het genre. Dat levert 12 theoretische combinaties op in het plaatselijke kerk muziekale universum. De historicus will daar graag een aspect bij hebben dat de ontwikkelingen in de tijd weergeeft. Dat kan door een pijl met de tekst "de tijd" onder het assenstelsel te zetten. Dan hebben we een vierdimensionaal model (dat in twee dimensies is weergeven). De sociale wetenschapper wil graag weten waarom bepaalde combinaties wel of niet voorkomen, en bij welke gelegenheden. De dieper gravende etnomusicoloog komt ongetwijfeld vertellen dat het simpele ja of nee voor de aan/af wezigheid van het traditionele afrikaanse ("zambiaanse") muzikale erfgoed een onaanvaardbare vereenvoudiging is, dat aspect moet verder opgesplitsts worden, mogelijk in melodie, ritmiek, instrumenten en wijze van zingen, en dat het dan pas echt leuk en zinvol begint te worden, die socio-musicologische beschouwing. U begrijpt het wel, het is allemaal niet zo eenvoudig.

Maar we dwalen af. Het begon met de geluidsoverlast van de overburen. Vervolgens komen we in de modelmakerij terecht. Op deze manier weet ik niet waar we zullen eindigen, als er al een einde zou zijn. Vandaag, dat staat vast, heb ik geluk gehad. Het leek er aanvankelijk op dat het mis zou gaan, want er was wel iets van die drumband te horen, zo rond half acht. Maar het ging weg. Het werd een gewone kerkdienst zonder hoorbare geweldadigheden of andere buitensporigheden. Het had ook heel anders gekund. Met dat rumba gedoe en die megaversterker. Alsof je naast een uit de hand gelopen disco zit. En omdat het zo lekker gaat houdt het dan maar niet op, met die genadeloze mechanische hartslag, boem - boem. Praise the Lord.

--------------------

U kunt met bronvermelding citeren.

© berust bij Zamfactor Ltd.